Με την ένταξη του έργου «Στερέωση - αποκατάσταση Ναού Επισκοπής Σικίνου» στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου 2014-2020, ένα εντυπωσιακό μνημείο μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας, κλειστό για χρόνια καθώς βρισκόταν υπό κατάρρευση, συντηρείται και αποκαθίσταται με στόχο τη διαμόρφωση επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου, με πολύπλευρο παιδευτικό, ερευνητικό, πολιτιστικό χαρακτήρα. Απώτερος στόχος είναι να αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών και να ενισχύσει την επισκεψιμότητα της Σικίνου, ενός νησιού της άγονης γραμμής. Το έργο έχει προϋπολογισμό 880 χιλ. ευρώ και υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Κυκλάδων.
Ιστορία
Ο ναός της Επισκοπής Σικίνου είναι χαρακτηρισμένο διατηρητέο αρχαίο μνημείο αρχιτεκτονικής, με περιμετρική ζώνη προστασίας 500 μέτρων, ταφικό μνημείο της ρωμαϊκής περιόδου, με θολωτές κρύπτες και αποτελεί μοναδική περίπτωση μετασκευής ρωμαϊκού μαυσωλείου σε χριστιανικό ναό με τρούλο, από τον 17ο αιώνα.
Αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα κτήρια της αρχαιότητας και είναι ίσως το μοναδικό που διατηρεί όλες τις μεταγενέστερες επισκευές και προσθήκες του. Πέρα από την προστασία του μνημείου και τη διατήρησή του στον χρόνο, θα αναδειχθεί το παλίμψηστο των οικοδομικών φάσεών του, με σεβασμό στα μορφολογικά και κατασκευαστικά χαρακτηριστικά όλων των εποχών.
Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου 2014-2020, ξεκίνησε η αποκατάσταση των φθορών και των στατικών προβλημάτων του ναού, καθώς και η μετατροπή των γύρω κτιρίων σε χώρους έκθεσης αρχαιολογικών ευρημάτων.
Το καλοκαίρι του 2018, κατά τη διάρκεια των εργασιών, σε κρύπτη κάτω από τον ναό, ανακαλύφθηκε ασύλητος τάφος γυναίκας (του 2ου ή 3ου μ.Χ. αιώνα), πιθανότατα της Νεικώς, όπως υποδεικνύει εύρημα λαξευμένο πρόχειρα σε τοίχο του μνημείου. Στον τάφο εντοπίστηκαν χρυσά περικάρπια, δαχτυλίδια, μια πόρπη με ανάγλυφο καμέο, ένα περιδέραιο, γυάλινα και μεταλλικά αγγεία, μικροευρήματα και οργανικά υπολείμματα της ενδυμασίας της νεκρής, η οποία, όπως προκύπτει από τον πλούτο των ευρημάτων, ήταν επιφανές πρόσωπο της κοινωνίας της Σικίνου. Ο τάφος βρισκόταν σε τυφλό σημείο του κτιρίου, γεγονός που τον προστάτευσε από τους τυμβωρύχους αλλά και από τους τεχνίτες που τον 8ο αι., τον 14ο αι. και τον 17ο αι. μ.Χ. πραγματοποίησαν παρεμβάσεις στο κτίριο του ναού.
Αναγκαιότητα, αντικείμενο και στοιχεία του έργου
Το μνημείο παρουσίαζε σημαντικά στατικά προβλήματα, αλλά και προβλήματα υγρασίας, μορφολογικές αλλοιώσεις και εικόνα εγκατάλειψης, λόγω ελλιπούς συντήρησης. Το φυσικό αντικείμενο του έργου περιλαμβάνει τη διάσωση, στερέωση και αποκατάσταση του ναού, καθώς το πέρασμα των χρόνων είχε επιφέρει σημαντικές φθορές, με στόχο την προστασία, τη διατήρηση και την ανάδειξη της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και, κατ’ επέκταση, ολόκληρης της χώρας.
Στο ενταγμένο έργο προβλέπονται παρεμβάσεις για:
- αντιμετώπιση των στατικών και οικοδομικών προβλημάτων
- αποκατάσταση φθορών και ασύμβατων επεμβάσεων, που αλλοιώνουν τη μορφή του
- καταγραφή αρμολογημάτων – επιχρισμάτων και καθαίρεση σαθρών, εντοπισμός των οικοδομικών φάσεων
- επανένταξη αρχιτεκτονικών μελών που εντοπίστηκαν διάσπαρτα στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου
- αποκατάσταση θεμελίωσης στη βόρεια πλευρά
- συμπληρώσεις τμημάτων τοιχοποιίας και θολοδομίας, που έχουν καταρρεύσει
- καθαρισμό και συντήρηση λίθινων μελών
- στατική εξασφάλιση κωδωνοστασίου
- διάνοιξη διόδου πρόσβασης στους υπόγειους χώρους
- συντήρηση ή αντικατάσταση κουφωμάτων και δαπέδου
- εξωραϊσμό περιβάλλοντος χώρου (αποκατάσταση κατασκευών από ξερολιθιά γύρω από το μνημείο, επισκευή λίθινου δαπέδου και βαθμίδων, επισκευή στέρνας, ηλεκτρομηχανολογική εγκατάσταση για φωτισμό, διαμόρφωση υφιστάμενου μονοπατιού με μέριμνα για πρόσβαση ΑμεΑ), ώστε να είναι το μνημείο εύκολα προσβάσιμο και αξιοποίηση των κελιών με την προσθήκη χώρων υγιεινής κοινού και ηλεκτρομηχανολογικής εγκατάστασης, για την οργάνωση και λειτουργία έκθεσης εποπτικού υλικού, με αναφορά στην ιστορία και αρχαιολογία του νησιού
- τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων για την οικοδομική ιστορία του μνημείου και το έργο της αποκατάστασής του και λοιπές ενέργειες δημοσιότητας (έκδοση ενημερωτικών φυλλαδίων, δημιουργία ιστότοπου κ.λπ.)
- ειδική μέριμνα για ΑμεΑ, με διαμόρφωση πορειών επίσκεψης για άτομα με κινητικά προβλήματα, τοποθέτηση ειδικών πινακίδων σήμανσης, έκδοση φυλλαδίων σε γραφή Βraille κ.λπ.
Στην υλοποίηση του έργου συμμετέχουν μια αρχαιολόγος, ένας αρχιτέκτων μηχανικός, τρεις συντηρητές και τέσσερις εργάτες, με υποστήριξη ομάδας τριών συντηρητών της ΕΦΑ Κυκλάδων.
Η απόφαση ένταξης του έργου υπογράφτηκε τον Αύγουστο του 2016 με προϋπολογισμό 750 χιλ. ευρώ, ενώ τον Δεκέμβριο του 2019 λαμβάνοντας υπόψη την τροπή που πήρε το έργο κατά την υλοποίηση (ανακάλυψη, αποκατάσταση και ανάδειξη τάφου) εκδόθηκε απόφαση αναμόρφωσης του προϋπολογισμού σε 880 χιλ. ευρώ.
Οι εργασίες της αποκατάστασης του μνημείου προβλέπεται να έχουν ολοκληρωθεί στα τέλη του 2021, ενώ εξυπακούεται πως θα ακολουθούν τους κανόνες και την επιστημονική δεοντολογία που διέπει τις αναστηλώσεις μνημείων, όπως κυρίως διατυπώνονται στη Χάρτα της Βενετίας, με απόλυτο σεβασμό στις Ειδικές Χωροταξικές Κατευθύνσεις για τις Νησιωτικές Περιοχές.
Εξέλιξη και παραδοτέα του έργου
Η πορεία του έργου εξελίσσεται με μικρή απόκλιση από το χρονοδιάγραμμα, λόγω και των περιορισμών που επέβαλε η πανδημία, ως εκ τούτου δόθηκε οδηγία επίσπευσης των ενεργειών της ΕΦΑ Κυκλάδων για την υλοποίηση των εργασιών, με στόχο την ολοκλήρωση του έργου χωρίς τροποποίηση της προθεσμίας ολοκλήρωσης.
Με την ολοκλήρωση των εργασιών, αναμένεται να παραδοθεί στο κοινό αποκατεστημένος, συντηρημένος και αναδεδειγμένος ο Ναός της Επισκοπής Σικίνου, με εμβαδόν 80 τ.μ., ο περιβάλλων χώρος αυτής, με εμβαδόν 1.500τ.μ., και οι βοηθητικοί χώροι (κελιά) που θα φιλοξενούν έκθεση για την ιστορία και αρχαιολογία του νησιού. Πρόκειται για έναν νέο επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, σημείο αναφοράς για τον τοπικό πληθυσμό και για την προβολή του πολιτισμικού περιβάλλοντος του νησιού, που μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός τουριστικού μοντέλου με σεβασμό στον πολιτιστικό πλούτο και στην αύξηση της προσέλκυσης ντόπιων και ξένων επισκεπτών στο νησί.
Ο αρχαιολογικός χώρος θα αποτελεί πόλο έλξης καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, τόσο για διάφορες ομάδες ντόπιων (π.χ. μαθητές), όσο και για ξένους επισκέπτες, οδηγώντας σε πολλαπλασιασμό της επισκεψιμότητας του ίδιου του μνημείου, καθώς και του νησιού, και θα συμβάλει στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού, λειτουργώντας ως τοπόσημο για το νησί της Σικίνου και αποτελώντας μέρος της συλλογικής ταυτότητας της τοπικής κοινωνίας.
Η συντήρηση και η δημοσιότητα του έργου θα αποτελούν μέριμνα της ΕΦΑ Κυκλάδων. Η διασφάλιση της λειτουργικότητας του χώρου θα επιτευχθεί σε συνεργασία με τον Δήμο Σικίνου, ενώ η επικοινωνιακή προβολή του προβλέπεται να επιτευχθεί μέσω ημερίδων, ιστότοπου και σχετικών προφίλ σε ιστοσελίδες μέσων κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter, instagram), ενημερωτικού φυλλαδίου, αρχαιολογικού οδηγού και δημοσιεύσεων στον τύπο.
Το έργο έχει ενταχθεί στον Άξονα Προτεραιότητας «Ενίσχυση της περιφερειακής συνοχής» του Ε.Π. Νοτίου Αιγαίου 2014-2020 και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και πόρους του ελληνικού Δημοσίου.